KEILING - IGNACY CHRZANOWSKI 1866-1940 - BIOGRAFIA

UWAGA- JEŚLI W PARAMETRACH SĄ RÓZNICE DATY, STRON, WYDAWNICTWA ITP. PATRZ ZAWSZE NA OPIS AUKCJI ON JEST NAJWAŻNIEJSZY.

AutorJerzy KeilingTytułIgnacy Chrzanowski: Historia Naród KulturaRok wydaniaWydawnictwoilustracje zdjęcia rysunkiStronOkładka, oprawaStan i inne informacje1991WG-214miękkaNOWA, leżak magazynowyOpis

Chrzanowski miał w tym zakresie mniej szczęścia od swego najwybitniejszego ucznia — Pigonia, którego pamięci poświęcono obszerną książkę, zawierającą obok bogatego materiału biograficznego także omówienia jego twórczo­ści naukowej i literackiej3;

- w pracach tych, których autorami byli w przeważającej części wdzięczni uczniowie i słuchacze, mówi się głównie o osobowości Chrza­nowskiego, o jego zasługach jako znakomitego wykładowcy i pedagoga __ wychowawcy i inspektora kilku pokoleń polonistyki, oraz o Chrza­nowskim — historyku literatury, obejmującym swoimi zainteresowania­mi całość dziejów literatury polskiej; dla piszących o Chrzanowskim jego książki były przy tym w większym stopniu „czynami" społecznymi i narodowymi niż wydarzeniami czysto naukowymi4.

Niewiele natomiast uwagi poświęcono założeniom metodologicznym autora „Historii literatury niepodległej Polski." Wszystkie opinie na ten temat dają się sprowadzić do następującej tezy: Chrzanowski jest repre­zentantem stanowiska moralno-narodowego, uczonym, dla którego wie­dza o kulturze i literaturze stanowi swoistą trybunę myśli narodowej, i jako taki — kontynuatorem tradycji Brodzińskiego, Mochnackiego, Wiszniewskigo i Tarnowskiego5. Ten brak zainteresowania dyrektywami metodologicznymi — czy szerzej: światopoglądowymi6 autora pracy „Li­teratura a naród" wynika, jak się wydaje, z kilku przyczyn:

Po pierwsze: panuje zakorzenione przeświadczenie o tradycjonali­zmie — czy wręcz staroświeckości Chrzanowskiego, o jego pozytywisty­cznych założeniach metodologicznych, rażących przestarzalością w epoce Wóycickiego, Kleinera, Łempickiego czy Kridla7.

Po drugie: w opinii wielu krytyków prace autora „Historii literatury niepodległej Polski" cechuje zasadniczy synkretyzm światopoglądowy; dowodzą oni, iż łączy on szereg — często sprzecznych — doktryn filo­zoficznych, estetycznych, a także teoretycznoliterackich8.

Po trzecie wreszcie — a nie jest to sprawa bagatelna — w bogatym dorobku Chrzanowskiego brak prawie zupełnie prac o charakterze ściśle teoretycznym. Dlatego też kwestia ujęcia jego stanowiska metodologicz­nego nastręcza wiele kłopotów, gdyż wymaga prześledzenia całego sze­regu rozproszonych, luźnych i fragmentarycznych — często kilkuzda-niowych — dygresji teoretycznych, powstających niejako na marginesie jego prac historycznoliterackich9.

Przyczyny te zaważyły — zdaje się — na tym, że albo pomija się zupełnie nazwisko Chrzanowskiego w dziejach polskiej myśli teore-

tycznoliterackiej10; lub też co najwyżej ogranicza się do kilku zdawko-wanych pochwał pod adresem „świetnego wyszkolenia filologicznego", „ogromnej szerokości horyzontów naukowych", przede wszystkim zaś. „naukowego wychowawcy" licznego zastępu „uczniów o najbardziej wsławionych później nazwiskach"11.

Rozprawa ta nie jest monografią problemów teoretycznych dorobku Chrzanowskiego. Nie ma ona ambicji całościowego i pełnego ujęcia jego stanowiska metodologicznego. Interesować nas tu będą jedynie niektóre wyznaczniki tego stanowiska, których zwornikiem jest synteza dziejów kultury. Istotnymi ogniwami tej syntezy są zagadnienia: „życia", ideału, kultury, cywilizacji, procesu historycznego oraz jednostki i narodu jako sił kształtujących dzieje. Będzie to wiec próba prezentacji Chrzanowskie­go jako uczonego, którego myśl badawcza obracała się wokół proble­mów filozofii, historiozofii, filozofii religii oraz teorii kultury i cywiliza­cji. Jest to więc zakres problematyki na tyle niekompletny, że pomija sprawy tak ważne, jak np. założenia estetyczne czy też historycznolite-rackie. Niech nas tłumaczy tutaj to, że praca w zamierzeniu ma być re­konesansem, wstępnym rozpoznaniem mało zbadanego obszaru, jaki stanowi dorobek Chrzanowskiego, składający się nie tylko z prac pub­likowanych (w edycji książkowej, bądź też w czasopismach), ale także z ilościowo ogromnej spuścizny pozostającej — jak dotychczas — w rę­kopisach, czy też maszynopisach12. Do takiego potraktowania twórczości naukowej autora „Historii literatury niepodległej Polski" upoważnia nas także opinia jego najwybitniejszego ucznia — Stanisława Pigonia, który o swym nauczycielu tak pisał:

„Chrzanowski miał bibliotekę wzorową, rozległą, znakomicie zor­ganizowaną, nie pele-mele, uzmiatane usypisko książek przypadkowych, przybytków gratisowych itp., ale zebrany skrupulatnie zespół dzieł.(.) Całe to mnóstwo dsieł skupywanych, nierzadko abstrakcyjnych i speku-latywnych, czytał pilnie i uważnie: czytał po swojemu: z ołówkiem w rę­ku i z napiętą uwagą. Marginesy książek i wolne karty poznaczone są gęsto pytajnikami, wykrzyknikami, znakami: »nb«, ale i szczegółowymi uwagami, już to przytwierdzającymi, już to krytycznymi. (.) Najsuciej zaś zakreślane i glossowane są owe — im dalej w lata, tym bogaciej gromadzone — dzieła z zakresu filozofii i psychologii religii, i to tra­ktujące zjawisko życia religijnego nie sceptycznie i negatywnie, ale za­sadniczo pozytywnie, przyciągały go przyświadczenia wiary i jego rzecznicy, więc już nie Renan i nie Guyau, nabywani i czytani w mło­dości, nawet nie Loisy, ale Boutraux, Joussain, James, Hóffding, Berg-son, z polskich Zdziechowski czy Dawid i wielu innych. Właściciel

…o autorze książki

SPIS RZECZY

Słowo wstępne 5

Przypisy do Słowa wstępnego. 15

Rozdział I. Historia święta, historia kultury i historia cywilizacji 19

1. Historia święta 19

2. Koncepcja „życia" . 22

3. Teoria kultury. 29

4. „Ideał moralno-religijny" i jego funkcje. 35

5. Koncepcja syntezy 54

6. Zasady rozwoju procesu historycznego. Stosunek do tradycji 65

7. Historia cywilizacji . 76

Przypisy do Rozdziału I . 103

Rozdział II. Od Mickiewicza do Dmowskiego 129

1.Jednostka i naród . 129

2. Chrzanowski wobec nacjonalizmu . 142

Przypisy do Rozdziału II. 171

Uwagi końcowe 181

Przypisy do uwag końcowych 187

BiblKwrafia 189

Indeks nazwisk . 208

Summary 213

Zusammenfassung 214

Opis rozszerzonyciekawostki

Ignacy Chrzanowski (ur. 5 lutego 1866 w Stoku Lackim, Podlasie, zm. 19 stycznia 1940 w Sachsenhausen), polski historyk literatury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pochodził z rodziny ziemiańskiej, był synem Bolesława i Heleny z Dmochowskich; dalekie kuzynostwo łączyło go z Joachimem Lelewelem i Henrykiem Sienkiewiczem. Uczęszczał do V gimnazjum w Warszawie (1876-1883), następnie studiował filologię, filozofię i historię na Uniwersytecie Warszawskim (1883-1888) i Wrocławskim (1890-1891); uzupełniał studia w Berlinie i Paryżu (1891-1894). Od 1894 pracował jako nauczyciel historii literatury, historii Polski i języka polskiego w szkołach prywatnych w Warszawie; publikował i redagował m.in. "Przegląd Pedagogiczny", "Ateneum", "Pamiętnik Literacki".

W 1910, mimo braku stopnia doktorskiego, został zatrudniony jako profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i kierownik Katedry Historii Literatury Polskiej (od 1912 I Katedra Historii Literatury Polskiej); o nominacji tej zadecydowały wpływy Henryka Sienkiewicza oraz opinia Stanisława Tarnowskiego, który wysoko cenił podręcznik Chrzanowskiego Historia literatury niepodległej Polski (1906). Chrzanowski prowadził na uniwersytecie wykłady z historii literatury polskiej oraz źródeł historycznych do literatury polskiej. W 1931 wskutek tzw. reformy jędrzejowiczowskiej został pozbawiony katedry i przeniesiony na emeryturę; kontynuował wykłady na uczelni jeszcze do 1936, mianowany profesorem honorowym.

W pracy naukowej zajmował się literaturą polskiego odrodzenia, oświecenia i romantyzmu, dziejami myśli filozoficznej w literaturze polskiej, kulturą średniowieczną oraz polską literaturą religijną. Dokonał analizy dzieł Marcina Bielskiego Kronika świata i Kronika polska, porównując je z innymi autorami polskimi i zagranicznymi. We wspomnianej pracy Historia literatury niepodległej Polski przedstawił własną syntezę historii literatury polskiej w latach 965-1795; Historia była początkowo przeznaczona dla szkół średnich, po rozszerzeniu stała się jednym z ważniejszych podręczników akademickich i doczekała się szeregu wydań (w 1971 ukazało się wydanie XV). Zbadał podłoże Kordiana Słowackiego. Wykazał rolę Bronisława Trentowskiego jako przedstawiciela, a nie poprzednika pozytywizmu. Badał życie i dorobek Lelewela. W latach 1911-1939 wydał 50 tomów serii "Prace historyczno-literackie", przygotował także wydanie Wyboru pism Zygmunta Kaczkowskiego (1900) w 10 tomach. Domagał się uwzględniania polskiej myśli filozoficznej w badaniach nad historią literatury.

Najważniejsze publikacje:

Tragedya Szymona Szymonowica "Castus Joseph" w stosunku do literatury obcej (1892)

Facecye Mikołaja Reja (1894)

Ideały romantycznej poezji polskiej (1899)

Pierwszy utwór Sienkiewicza (1901)

O satyrach Adama Naruszewicza (1902)

"Kazania Sejmowe" Skargi (1903)

Krasicki jako autor "Monitora" z roku 1772 (1904)

Marcin Bielski, studium literackie (1906, 2 części)

Władysław Nehring (1909)

Z dziejów satyry polskiej XVIII wieku (1909)

Wypisy polskie dla klas wyższych szkół średnich (1913, z Konstantym Wojciechowskim)

Czym był Wirgiliusz dla Polaków po utracie niepodległości (1915)

"Ród ludzki" Staszyca jako wytwór filozofii oświecenia (1915)

O komediach Aleksandra Fredry (1917)

Poezja polska XVIII wieku (1918)

Z epoki romantyzmu (1918)

Humanizm i reformacja w Polsce (1927, redaktor, wspólnie ze Stanisławem Kotem)

Źródło pomysłu rozprawy Jana Śniadeckiego "O pismach klasycznych i romantycznych" (1930)

Jan Długosz, próba charakterystyki człowieka (1938)

Studia i szkice. Rozbiory i krytyki (1939, 2 tomy)

Joachim Lelewel. Człowiek i pisarz (1946)

W 1906 został członkiem-korespondentem, w 1914 członkiem czynnym AU (PAU); przewodniczył Komisji Historii Filozofii Polskiej AU i Komisji Historii Literatury Polskiej PAU, był członkiem Komisji Języka Polskiego AU oraz dyrektorem Wydziału I akademii. W 1907 był w gronie członków-założycieli Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, pełnił funkcję sekretarza Wydziału I TNW. PAU delegowała go do Union Academique Internationale w Brukseli (1926). Należał do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1899 członek zwyczajny, 1917 członek korespondent, 1927 członek honorowy) oraz Towarzystwa Naukowego we Lwowie (1921 członek czynny). W 1916 wygłosił serię odczytów z okazji powstania Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Został uhonorowany Księgą pamiątkową ku czci Ignacego Chrzanowskiego (1936, z okazji 70-lecia urodzin); odebrał doktoraty honoris causa UJ (1919) oraz Uniwersytetu Poznańskiego (1938). W 1923 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.

W listopadzie 1939 został aresztowany przez Niemców w ramach Sonderaktion Krakau; więziony w Krakowie, Wrocławiu i Sachsenhausen, zmarł w obozie na zapalenie płuc.

Do grona jego uczniów zaliczali się m.in. Franciszek Bielak, Wacław Borowy, Roman Brandstaetter, Jan Stanisław Bystroń, Kazimierz Chodynicki, Wincenty Danek, Maria Dłuska, Zenon Klemensiewicz, Julian Krzyżanowski, Tadeusz Lehr-Spławiński, Stanisław Pigoń, Roman Pollak, Mieczysław Rulikowski, Bogdan Suchodolski, Jan Sztaudynger i Kazimierz Wyka.