AUTONOMIA SLASKA W PRACACH KChd W I SEJMIE SLASKIM

UWAGA- JEŚLI W PARAMETRACH SĄ RÓZNICE DATY, STRON, WYDAWNICTWA ITP. PATRZ ZAWSZE NA OPIS AUKCJI ON JEST NAJWAŻNIEJSZY.

AutorAndrzej DrogońTytułAutonomia województwa śląskiego w pracach Klubu chrześcijańskiej Demokracji w I Sejmie ŚląskimRok wydaniaWydawnictwoilustracje zdjęcia rysunkiStronOkładka, oprawaStan i inne informacje2003WUŚ-186TWARDANOWAOpis

Chrześcijański charakter najsilniejszego w Sejmie Śląskim ugrupowania politycznego oraz szerokie rozumienie pojęcia „ustrój polityczny" nakazują przedstawić stosunek tego ugrupowania do spraw wyznaniowych. Wiąże się to z kształtowaniem modelu wychowania młodego pokolenia oraz kwestia­mi szkolnictwa. Struktura społeczna II Rzeczypospolitej wskazuje na domi­nację ludności związanej z rolnictwem. Rozwiązanie problemów rolnych było jedną z najważniejszych kwestii, przed którymi stanęło państwo polskie. Na­wiązując do zasad sprawiedliwości społecznej, program chadecji zmierzał do zapewnienia ziemi małorolnej i bezrolnej ludności wiejskiej w drodze parce­lacji większych gospodarstw17. To powód, dla którego w pracy podjęto próbę prześledzenia, w jaki sposób idee te wprowadzali w życie chadecy. Jednocześ­nie przez pryzmat tych zagadnień można określić stosunek do problematyki autonomii, gdyż Statut Organiczny wyraźnie utożsamiał sprawy edukacji i wy­chowania, wyznań, rolnictwa, ustroju wewnętrznego z kwestią autonomicz­nych uprawnień Sejmu Śląskiego. Ponadto na wskazanych płaszczyznach za­znacza się szczególna rola czynnika narodowego, wiązanego z polską racją stanu, której nie można było pominąć w okolicznościach towarzyszących kształtowaniu niepodległego bytu. Należy mieć na uwadze fakt wzajemnego przenikania się spraw narodowych i społecznych na Śląsku. Miało to swoje szczególne odniesienie do ideologii wyrosłej na idei chrześcijańskiej sprawied­liwości. Działacze chadeccy „byli pierwszymi, którzy wykazali, że sprawa na­rodowa łączy się z kwestią społeczną, a siłą sprawczą ich wzajemnego prze­nikania i oddziaływania jest katolicyzm"18.

Ostatnim merytorycznym zagadnieniem jest ocena postawy chadeków w sprawie autonomii jako spójnego systemu ustrojowego. Chodzi głównie o reakcje na próby, bez względu na to, jakiej materii ustrojowej dotyczyły, zmierzające do ograniczenia czy też zniesienia autonomii.

W pracy posłużono się metodą prawniczej analizy instytucji prawa pań­stwowego, dążąc do skonfrontowania norm ustrojowych Statutu Organicz­nego z założeniami programowymi ugrupowania politycznego mającego najsil­niejsze wpływy w Sejmie Śląskim. Z uwagi na zmieniające się programy oraz układy polityczne należało również zastosować metodę historyczną, pomocną w interpretacji konkretnych instytucji prawnych oraz praktyki politycznej ugrupowania chadeckiego. W efekcie chodziło o to, aby wskazać, czy i w jakim

stopniu w województwie śląskim zrealizowany został model ustrojowy wyrażo­ny w założeniach programowych chadecji.

Literatura przedmiotu nie przedstawia całościowo podjętej problematyki Wiemy sporo o niektórych ugrupowaniach politycznych działających na fo­rum Sejmu Śląskiego. Podejmowano próby określenia stosunku tych ugrupo­wań do sprawy autonomii. Nikt jednak dotychczas nie pokazał, w jaki sposób aktywność polityczna i parlamentarna ugrupowania chadeckiego w wojewódz­twie śląskim wpływały na kształt ustrojowy województwa, i jak realizował się w pracy parlamentarnej program społeczno-ustrojowy chadecji.

Wewnętrzny układ pracy zmierza do zapełnienia luki w ramach zasygna­lizowanego problemu badawczego. Przede wszystkim omówimy program śląskiej chadecji i postaramy się nakreślić główne kierunki działania klubu tej partii w Sejmie Śląskim. Następnie wskażemy etapy, jakie przebyła autonomia śląska, począwszy od jej narodzin w roku 1920 aż do rozwiązania I Sejmu Śląskiego 12 lutego 1929 r. Postaramy się zbadać, czy już w etapie wstępnym udział chadeków w kreowaniu rozwiązań autonomicznych był duży. Jedno­cześnie przedstawimy dalszy rozwój sytuacji na Górnym Śląsku, z uwzględ­nieniem aktywności i stosunku działaczy chadeckich do rozwiązań auto­nomicznych w okresie między uchwaleniem ustawy konstytucyjnej z 15 lipca 1920 r. a jej wejściem w życie w górnośląskiej części województwa.

Podstawową funkcją Sejmu Śląskiego było uchwalanie ustaw. Na płasz­czyźnie procesu legislacyjnego łatwo wyobrazić sobie ograniczanie uprawnień autonomicznych. Możliwość taka istniała głównie w trakcie zatwierdzania ustaw śląskich, gdyż na tym etapie procesu ustawodawczego wyraźny był udział czynników centralnych. Z tego względu podjęto próbę określenia sto­sunku chadecji do problemu zatwierdzania ustaw śląskich.

Partia chadecka, jako partia reprezentująca określony nurt religijny w ży­ciu społecznym, sporo swej aktywności społecznej i politycznej poświęciła sprawom wyznaniowym. Szerokie rozumienie tego pojęcia nakazywało podjąć ten problem. W programie partii chadeckich sprawy wyznaniowe powiązane są ze szkolnictwem i wychowaniem. Interesujące z punktu widzenia badacza było szukanie odpowiedzi na pytanie, jak relacje te wpływały na praktykę działania śląskich prawodawców w ramach Sejmu Śląskiego, biorąc pod uwagę złożone problemy społeczne i narodowościowe na tym terenie. Dążenie do wzmoc­nienia polskich wpływów na ziemiach pozostających przez kilka wieków poza oddziaływaniem polskości wydawało się najważniejszym elementem polskiej racji stanu na kresach zachodnich. Należy pamiętać o dziesiątkach lat polityki germanizacyjnej, zmierzającej do wynarodowienia terenów zaboru pruskiego.

Realizacja reformy rolnej w warunkach Śląska w kontekście założeń programowych ChD w zakresie rolnictwa może budzić zainteresowanie z wielu powodów. Dotyczy to zarówno specyficznej struktury agrarnej, stosunków

społecznych oraz charakteru gospodarki śląskiej. Kwestia rolna stawała się na tym terenie palącym problemem. Zarówno feudalna struktura gospodarstw rolnych19, jak i to, że większość dużych gospodarstw znajdowała się w rękach Niemców przemawiały za koniecznością zmiany tych stosunków. Chodziło w głównej mierze o wzmocnienie pozycji ludności chłopskiej, w ogromnej większości polskiej.

Mając na uwadze fakt, że problem dotyczył kresów zachodnich, naraża­nych w przeszłości na bezlitosne oddziaływanie germanizacji, kierunek polityki określała polska racja stanu. Argument ten wyznaczał w głównej mierze sto­sunek ugrupowań narodowych i chrześcijańskich do spraw rolnych. Postulaty chadeckie dotyczące stosunków rolnych znajdowały ponadto oparcie w nau­czaniu społecznym Kościoła, a zwłaszcza w jego zasadzie sprawiedliwości spo­łecznej.

Całość pracy łączy tematyka stosunku klubu partii chadeckiej do auto­nomii. Inaczej mówiąc — chodzi o odpowiedź na pytanie, w jaki sposób chadecy realizowali w praktyce założenia autonomii. Współtworzyli projekt ustawy autonomicznej, kreowali organy władzy w okresie przejściowym, do których zaszczepiali instytucje późniejszych rozwiązań autonomicznych — czy w okresie, w którym autonomia mogła funkcjonować w wymiarze kon­stytucyjnym, konsekwentnie realizowali jej postanowienia, czy też traktowali autonomię tylko jako element gry politycznej okresu przedplebiscytowego?

Wybór zaprezentowanych problemów prawnoustrojowych opiera się na założeniu, że właśnie tym kwestiom program chadecki przypisuje szczególne znaczenie. W bardzo ważnych materiach, akcentowanych w programie partii chadeckiej, dotyczących zwłaszcza spraw robotniczych, rodziło się pytanie o celowość podejmowania zagadnień, które zostały już zbadane. Na przykład tak istotne kwestie, jak stosunek Sejmu Śląskiego do bezrobocia, spraw pra­cowniczych, mniejszości niemieckiej mają już swoją literaturę. To samo można powiedzieć o funkcjonowaniu samorządu, o sądownictwie administracyjnym, czy o innych kwestiach ustrojowych. Ważne jest, że materie mogące budzić kontrowersje z punktu widzenia ideologicznego, czy wręcz politycznego (głów­nie chodzi o sprawę robotniczą) mają swoją literaturę obejmującą zarówno okres, kiedy w nauce dominowała metodologia marksistowska i tezy, w myśl których „w dobie imperializmu nosicielem postępu może być i jest wyłącznie rewolucyjny ruch robotniczy, wszystko, co znajduje się od niego na prawo, jest historycznie przeżyte i ze swej strony antydemokratyczne i antynarodowe"20,

jak i literaturę pozwalającą na podejmowanie tych materii w wymiarze wolnym od nakazów metodologii marksistowskiej21.

Literatura przedmiotu nie przedstawia całościowo tematyki niniejszej rozprawy. Wiemy już wprawdzie sporo o niektórych ugrupowaniach politycz­nych działających na forum Sejmu Śląskiego. Podejmowano próby określenia ich stosunku do sprawy autonomii. Jednak nikt nie wykazał, w jaki sposób aktywność polityczna i parlamentarna ugrupowania chadeckiego w wojewódz­twie śląskim wpływała na kształt ustrojowy województwa śląskiego i jak realizował się w pracy parlamentarnej program społeczno-ustrojowy chadecji.

spis treści lub fragment

Spis treści

Wykaz skrótów

Zagadnienia wstępne

Śląska chadecja na tle chadecji ogólnokrajowej — programy partii w okresie

kształtowania struktury ideowej w pierwszych latach II Rzeczypospolitej .

Klub chadecki a stosunki społeczne i polityczne w województwie śląskim .

Udział przedstawirieli śląskiej chadecji w pracach nad projektem Statutu Orga-

nicznego .

Uczestnictwo Chrześcijańskiego Związku Ludowego w działalności polskich

organów władzy na Górnym Śląsku w latach 1920—1921 .

Udział przedstawirieli Chrześcijańskiego Związku Ludowego w pracach Naczel-

nej Władzy na Górnym Śląsku .

Rola reprezentantów Chrześcijańskiego Zjednoczenia Ludowego w pracach Na-

czelnej Rady Ludowej Górnego Śląska i Tymczasowej Rady Wojewódzkiej .

Stosunek parlamentarnego Klubu Chrześcijańskiej Demokracji do polityki wy-

znaniowej Sejmu Śląskiego w latach 1922—1929

Problemy szkolnictwa i wychowania w polityce klubu chadeckiego na forum

Sejmu Śląskiego

Autonomia a sprawa reformy rolnej na robotniczym Śląsku

Obowiązywanie ustaw śląskich

Autonomia Śląska w polityce chadecji w Sejmie Śląskim .

Uwagi końcowe

Bibliografia .

Summary

Zusammenfassung